گفت وگو با محمدجواد صاحبی / مجله حوزه

گفت وگو با محمدجواد صاحبی*

حوزه: از یک رسانه دینی, چه انتظارهایی می توان داشت. بایسته ها و اقتضاءات رسانه دینی را چه می دانید. آیا تاکنون رسانه های دینی کشور, توانسته اند انتظارها را برآورند و بایسته و اقتضاءات را به درستی رعایت کنند.

در پاسخ باید عرض کنم رسانه در معنای اعم آن, شامل کلیه امکانات صوتی, تصویری, شنیداری و نوشتاری است. این رسانه ها با هم متفاوت هستند. هرکدام اینها اقتضاءات و امکانات و مخاطبان ویژه خودش را داراست. رسانه ای مثل صدا و سیما, مخاطبان متنوعی را دربر دارد. طبیعی است بایستی به تعداد سلیقه های موجود جامعه, با توجه به سطوح مختلف اجتماعی, برنامه هایی متناسب داشته باشد و فیلمها و برنامه های متناسب با این سطوح مختلف جامعه ارائه دهد

به نظر من, این کار در رسانه ای مانند صدا و سیما متأسفانه در حدّ انتظار عملی نشده است. شاید در ابتدای انقلاب اسلامی, از صدا و سیما انتظار می رفت که بتواند در عرصه های پژوهشی, آموزشی و هنری کارهای خوبی ارائه دهد و در بین نسل های مختلف بخصوص جوانان, جاذبه هایی برای گرایش به دین ایجاد کند; لیکن این کار به نحو احسن انجام نشده است که جای بررسی این موضوع, این جا نیست و در یک همایش و گردهمایی مهم باید به بررسی این مسأله پرداخته شود.

حوزه: شاید به نوعی لازم باشد که به این مسأله پرداخته شود که حکومت و حاکمیت به طور کلی و حوزه به طور اخص, از ابزارهای رسانه ای مدرن برای تبلیغ و ترویج اندیشه های دینی چگونه استفاده کرده و ابزارهای سنتی در این میانه به چه سرنوشتی دچار شده اند؟

منبر به عنوان رسانه قدیمی دارای کارآیی خوب و بسیار بالا بوده و در رژیم گذشته از آن, به عنوان مهم ترین رسانه در اختیار روحانیون و علما, استفاده می شده است. بسیاری از حقایق از این طریق به مردم عرضه و حرکتهای اجتماعی بزرگ توسط منابر ایجاد شده است.

دانشمندان بزرگ و علمای ربّانی, برای آگاهاندن مردم, از منبر استفاده می کردند. منبر, با همه اهمیتی که در تاریخ داشته, بعد از انقلاب آن جایگاه گذشته را از دست داده است. در حالی که انتظار می رفت با فضای مناسبی که ایجاد شده, به نحو احسن رسالت خودش را انجام دهد. منبریهای ما در گذشته, افراد بسیار فاضل, باسواد و عالم بودند و ما کسانی مانند: مرحوم آقای راشد را داشتیم که فیلسوف, حکیم و دانشمند بود و پیام سنجیده او هنوز هم پس از نیم قرن برای فضلا قابل استفاده است.

مرحوم آقای فلسفی که از نظر دانش و هنر خطابه در حد بسیار خوب و سخنان او تأثیرگذار بود.

مرحوم مطهری که شاید یگانه زمان ما باشد.

و….

اما پس از انقلاب, شاهد افت این رسانه هستیم و حتی باید بگویم که بعضی از منبریهای فعلی, صلاحیت لازم را ندارند. متأسفانه بعضی از اینان, به رسانه های گروهی هم راه پیدا کرده و مطالبی منتشر می کنند. در حالی که منبر رسانه ای بوده است که لااقل در طول این دو قرن اخیر, تحولات فکری زیادی داشته و سبب شده است, به هر حال, حوزه علمیه قم و دفتر تبلیغات اسلامی برای این مسأله بایستی برنامه ریزی جدّی انجام می داد و گویندگانی را تربیت می کرد که برای بیان حقایق به مردم در شهرها, روستاها و خارج از کشور مفید باشند که این هم متأسفانه در حدّ قابل انتظار و کاربردی و مفید نبوده و انجام نگرفته است.

مسأله دیگر بحث امکانات رایانه ای و نرم افزارهای مختلف و ابزارهایی چون اینترنت است که امروز در اختیار ما قرار گرفته است و باید ببینیم که چگونه از این ابزارها و امکانات, در تبیین و نشر معارف دینی, مقوله های اجتماعی و فرهنگی خودمان استفاده می کنیم؟ به نظر من, از این وسیله بسیار مهم و مفید در ایران به صورت تقلیدی استفاده می شود و جنبه تشریفاتی پیدا کرده است. اما در مجموع رسانه های مکتوب, بخصوص مطبوعات و کتابهای منتشر شده, تا حدودی توانسته اند حقایق اسلام را در حدّ معمولی بیان دارند. البته برخی از رسانه های موجود با مخاطب سنخیّت ندارند. در برخی از این نشریات, کار به روش سنتی است و به دلیل این که از قالبهای جدید در آنها بهره گیری نمی شود, نتوانسته اند آن جاذبه مناسب را برای مخاطبان داشته باشند. به طور کلی ما درباره رسانه های مکتوب هم, یک سیاستگذاری کلان نیاز داریم, تا بتوانیم معارف دینی را به مردم منتقل کنیم.

حوزه: ارزیابی جناب عالی از مجله حوزه چیست و چه انتظارهایی را باید برآورد.

باید عرض کنم: مجله حوزه در ابتدا یک حرکت ابتکاری بود. این جریان نوگرا, اصلاحی و آموزشی مکتوب هم از جهت ادبیات و هم از نظر شیوه ویرایش و هم از جهت قالبهای نو برای محتواهای کهن بسیار تأثیرگذار بود. بسیاری از مجلات از آن متأثر شده اند. جامعه علمی و دینی ما اقبال خوبی به این مجله داشتند و همواره به مخاطبان آن افزوده می شد و این کار در نوع خود منحصر به فرد بود. در واقع, مجله دیگری هم در آن زمان وجود نداشت و مجله حوزه هم در شرایط جنگ و هم در شرایط بحرانهای داخلی کاری بایسته و شایسته به شمار می آمد و در کارهای مطبوعاتی دین, کم سابقه و شاید بی سابقه بود و لذا استقبال خوبی هم از سوی مخاطبانش شد.

اکنون هم انتظار می رود استقبال مخاطبان از این مجله, که فکر می کنم نسبت به گذشته ها قدری کم رنگ شده, افزایش یابد.

پی نوشت:

* از دانش آموختگان حوزه درس حضرات آیات: شیخ علی پناه اشتهاردی, مرتضی بنی فضل, عابدی شاهرودی, استاد جلال الدین آشتیانی, محمدابراهیم جناتی, سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی و… دبیر شورا و مسؤول دبیرخانه دین پژوهان کشور, رئیس هیأت مدیره انجمن ادیان و مذاهب حوزه علمیه قم, عضو شورای پژوهشکده تاریخ و سیره پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی, کارشناس و مشاور برخی از برنامه های شبکه های سراسری صدا و سیما, مدیر انتشارات و مجلات کل سپاه پاسداران ( از 1359 ـ 1362) , سردبیر مجلّه کیهان اندیشه (از آغاز تا پایان 1364 ـ 1378), و دارای آثار بسیار: مقاله های تاریخی, سیاسی, اجتماعی و علمی و چند کتاب, از جمله: اندیشه اصلاح در نهضت های اسلامی, مقتل الشمس, بنیان گذار نهضت احیاء تفکر دینی و…