نقش تبلیغات دینی

نقش تبلیغات دینی⁽²⁾

محمدجواد صاحبی

در سلسله نشستهای همایش «هزاره سوم» که از سوی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در مرداد ماه سال جاری برگزار گردید، «محمد جواد صاحبی» در سمت «دبیر شورای برنامه ریزی دین پژوهان کشور» باب سخنش را در همایش هزاره سوم با این کلید گشود که «جهان مرکب از خرده فرهنگ های متنوع و متکثر است و ادب، آداب، سنت ها، عادات، عقاید، رفتارها، نیات و تمام سرمایه های معنوی یک قوم برآمده از تاریخ و جغرافیای معینی است». وی سپس متوجه نظریه ای شد که قائلان بدان معتقدند که عناصر جغرافیایی و نژادی در شکل گیری فرهنگ ها مؤثرند و از «ارنست رنان» و «کنت دوگوبینو» به عنوان مدافعان نظریه نژادی یاد کرد. بر اساس اعتقاد آنان، انسان ها در تولید فرهنگ از قوت یکسان برخوردار نیستند و رنان در آرای خود، نژاد اروپایی را برتر از دیگر نژادها خواند. وی آن گاه به برخورد قلمی سید جمال الدین اسدآبادی با ارنست رنان درباره اسلام و تمدن اسلامی اشاره کرد و افزود: رنان پس از مطالعه مقاله سید جمال، در نظریه خود تعدیل به وجود آورد.

صاحبی سپس به تشریح نظریه ظهور، رشد، صعود و افول تمدن ها پرداخت و به آرای اشپینگلر و آرنولد توین بی در این باره اشاره کرد و خاطر نشان ساخت که نظریه توین بی، همان نظریه ای است که ابن خلدون، دانشمند مسلمان در مقدمه «تاریخ العبر» که معروف به «مقدمه ابن خلدون» است، بیان داشت. بخش دیگر گفتار محمدجواد صاحبی اختصاص به این موضوع داشت که هر تمدنی مبتنی بر فرهنگ و ارزش های ویژه است و در دوره اوج و اقتدار خود به مبادله و تبادل فرهنگی با دیگر فرهنگ ها و تمدن ها می پردازد. وی تأکید کرد که تمدن ها، دستاورد عقل بشری اند و لذا هیچ تمدنی نیست که از ارزش های مثبت برخوردار نباشد، بنابراین شایسته است که ما بدون آن که در صدد نفی مطلق یک تمدن باشیم یا در مقابل آن مرعوب شویم، به نقد علمی آن بپردازیم.

آقای صاحبی در مورد نشست «نقش تبلیغات دینی در فعالیت های فرهنگی خارج از کشور» با اشاره به تمدن غربی که در آخرین حلقه های شکوفایی خود در صدد تسخیر جهان است و از آن به جهانی سازی یاد می شود، بر این نکته ها انگشت بررسی گذاشت:

الف - امکان دارد که اوج کنونی تمدن غرب، آغاز افول آن باشد، آن هم به دلیل آفاتی است که در این تمدن وجود دارد. وی سپس این سؤال را مطرح کرد: «اما جایگزین آن، چه خواهد بود؟» و از زاویه نگاه توین بی پاسخ داد که تمدن مسیحی اروپایی است.

ب - جهانی شدن هنگامی مطرح می شود که دوره اوج اقتدار و قدرت و هژمونی سرمایه داری غربی است.

ج - جهانی سازی تا درون خانه های ما آمده است و ارزش های دینی و اخلاقی ما را در معرض خطر قرار داده است. حقوق بشر و حقوق زن و نمونه هایی از این دست موضوع ها که از سوی غرب تبلیغ می شود، در تضاد با احکام دینی و مبانی ملی و قومی ما قرار دارد.

د - جهانی سازی، نظام های بسیاری را تهدید می کند و مبلغ نظام لیبرال و دمکراسی به عنوان نظام مطلوب است.

هـ - جهانی سازی، تهدید کننده اقتصاد کشورهای جهان سوم است. (وی از صندوق بین المللی پول و بانک جهانی به عنوان ابزار تخریب یاد کرد.)

و - با نظام اطلاع رسانی پیچیده و پیشرفته، افکار را شکل می دهند و سپس آن را به نفع خود مصادره می کنند.

وی آنگاه دنبال راه علاج رفت و فرهیختگان و نخبگان را به برخورد هوشمندانه و عقلانی با این پدیده، پس از شناخت آن فراخواند.

محمد جواد صاحبی برای برخورد با واقعیت جهانی سازی از جمله اصول زیر را پیشنهاد کرد:

1- اصل شناخت 2- اصل احترام؛ احترام به فرهنگ ها و ملیت ها (تحقیر و تکبر؛ واکنش منفی بر می انگیزد) 3- اصل گفتمان؛ دنیای امروز، دنیای گفتمان است (وی در تبیین این اصل به نمونه هایی از حکومت اسلامی به ویژه در حکومت علی (ع) اشاره کرد.) 4- اصل تعامل؛ 5- اصل تفاهم و پرهیز از تنش؛ 6- اصل تلطف (نرمی و مدارا) و 7- اصل اتحاد. وی در تشریح این اصول به شمارش وجوه مشترک زبانی، قومی و دینی بین مسلمانان اشاره کرد که می تواند در متحد سازی ما و دیگر مسلمانان کمک کند و تأکید کرد: باید از برانگیختن تعصبات مسلمانان دیگر اجتناب ورزیم. صاحبی سپس به آفاتی که بر سر راه تقریب مذاهب اسلامی وجود دارد، انگشت گذاشت و به مواردی از اعمال نادرست معمول در ایران که می تواند محل کوشش های وحدت آفرین باشد، اشاره کرد و خواستار مقابله جدی مسئولان کشور با آنها شد. وی از مدیران سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی هم خواست که این موارد را به اطلاع مدیریت عالی کشور برسانند زیرا با وجود چنین اتفاقاتی، هیچ تلاشی در خارج از کشور قرین موفقیت نخواهد بود.

---

1- دانش پژوه

2- ویژه نامه همایش هزاره سوم.