گزارش سفر به سریلانکا
بسم الله الرحمن الرحیم
گزارش سفر به سریلانکامحمد جواد صاحبی
با توجه به گزارشاتی که دوستان همسفر با هم‌اندیشی تهیه و ارائه کرده‌اند، برای خودداری از تکرار به مطالبی که حائز اهمیت بیشتر است می‌پردازم:
سریلانکار، این جزیره زیبا و با شکوه که در جنوب شرقی هند قرار گرفته است از چند جهت دیدنی و شگفت‌آور است: زیبایی طبیعی، طبیعت بکر، تنوع آئینی، فرهنگ همسازگری ادیان و مذاهب، فرهنگ قناعت و بی‌آلایشی، تجربه زندگی آرام و معنوی و ...
برای دیدن چنین جامعة متکثر، و مطالعه در آئین‌ها، آداب و رسوم آنجا و ایجاد تعامل با گروه‌های اجتماعی گوناگون سریلانکا، فرصت گسترده‌ای مورد نیاز است، ولی به سبب امتیازاتی که در هیئت اعزامی بود در همین مدت کوتاه شناخت و نتایج نسبتاً خوب و مفیدی بدست آمد که به آنان اشاره می‌شود:
1ـ ارائه جزوات و جلسات توجیهی پیش از سفر توسط معاونت بین‌الملل حوزه علمیه قم با بهره‌گیری از کارشناسان مجرب و آشنای به منطقه مورد نظر.
2ـ هماهنگی بسیار خوب معاونت محترم بین‌الملل در تدارک مقدمات سفر و ارتباط با وزارت خارجه، سفارت جمهوری اسلامی ایران و رایزنی فرهنگی؛ بطوری که در نخستین لحظه‌های ورود به پایتخت سریلانکا «کلمبو» سفیر جمهوری اسلامی به استقبال هیئت آمده و در طی مراحل قانونی و ترخیص چمدان‌ها هیئت را همراهی کرد و پس از وی معاونت محترم رایزنی فرهنگی جناب آقای چاووشی و دوستان و همکاران همراهشان به پیشواز آمدند و بسیار گرم و صمیمی ما را به محل اقامت راهنمایی کردند.
3ـ تهیه آپارتمانی مناسب برای محل اقامت که هر چند فاقد امکانات هتل‌های مدرن بود، اما این امتیاز را داشت که آزادی عمل بهتری نسبت به هتل‌ها داشت و مشکلات و محذورات شرعی ایجاد نمی‌کرد و ظاهراً از نظر اقتصادی به صرفه بود.
4ـ برنامه‌ریزی منظم و فشرده و چندوجهی، که گرچه فراتر از اهداف یک سفر مطالعاتی بود ولی ثمرات و برکاتی را به دنبال داشت. به طوری که از همان روز اول و تنها پس از دو ساعت استراحت، آغاز شد.
5ـ آشنایی با آئین بودایی: برخی از اعضای هیئت از جمله اینجانب به نسبت مسئولیتی که در انجمن ادیان و مذاهب دارم با بودسیم و هندوسیم از طریق کتابها و حضور در جمع محققان آشنایی فی الجمله داشتم، ولی هنگامی که با استادان «دانشگاه کالانیا» ملاقات کردیم و به گفتگو نشستیم آگاهی‌های تازه‌ای بدست آوردیم که گمان می‌کنم از طریق مطالعه کتابها امکان‌پذیر نبود؛ مثلاً تصور «خالق» در بودیسم و یا دنیا و آخرت، بطور شفاف در متون بودایی یافت نمی‌شود. هر چند توضیحات استادان بودایی مبهم و ناکافی بود ولی خیلی بهتر از کتابها روشنگر بود و چون تمایز عقاید آنان با ادیان ابراهیمی را آشکار می‌ساخت. در هیئت بودایی کسانی برای گفتگو ما حضور یافته بودند که هر کدام پس از سال‌های طولانی تحصیل و تحقیق بعنوان مانک (پیشوای و روحانی آئین بودایی) شناخته شده بودند برای مثال یکی از آنها متخصص زبان‌های هندی و دارای 23 سال تدریس در دانشگاه بود. و دیگری دکترای زبان چینی و مدرس زبان، فرهنگ و ادبیات چین، یکی دیگر از اعضای آنها، رئیس دانشکده مطالعات بودیسم و فارغ‌التحصیل در مقطع دکترا از دانشگاه ژاپن و متخصص فلسفه بودیسم بود.
عضو دیگر حاضر در جلسه، دکترای بودیسم و دارای پانزده سال تدریس و دارای تخصص نقد ادبیات بودیسم بود.
یکی دیگر از اعضا؛ اظهار داشت که فارغ‌التحصیل دانشگاه چین در مقطع دکترا در رشته فلسفه بودیسم و دارای ده سال سابقه تدریس و صاحب تألیفات و مقالات متعدد است.
پائین‌ترین فرد گروه بودایی، کسی بود که کارشناس ارشد و دارای پنج سال سابقه تدریس بود.
رئیس و سخنگوی هیئت بودایی اظهار داشت: من خود از ایران و دانشگاه ادیان و مذاهب قم دیدار کرده‌ام، سؤالات و ابهاماتی درباره اسلام نیز دارم ولی برای معرفی بودیسم باید بگویم، که آئین بودیسم در هندوستان شکل گرفت شاخه‌ای به طرف ایران و چین پیش رفت و شاخه‌ای به سریلانکا و جزایر دیگر.
در ادبیات بودایی آمده است که در ایران بزرگ و بویژه در بخارا، حضور بودیسم پررنگ بوده است. و نیز در تاریخ ذکر شده است که کتاب‌های تاریخ و ادبیات بودیسم را یک ایرانی برای چین ترجمه کرد. واژه‌های مشترکی در زبان ما و ایران قدیم وجود دارد که نشانه تعامل این دو منطقه است. ما اعتقاد داریم که از نژاد آریایی هستیم و این نژادی است که از ایران به این سمت آمده است.
دبیر علمی نیز ضمن تشکر از حضور هیئت بودایی، اظهار داشت، در ایران و بویژه حوزه علمیه قم، مطالعات در ادیان بزرگ جهان از مدت‌ها پیش آغاز شده است و کتابها و درسنامه‌هایی درباره آئین‌های هندویی و بودایی به شکل محققانه تألیف و ترجمه شده است، البته در برخی از متون اسلامی کهن از بودا بعنوان حکیم «بوذاسف» یاد شده است، که حاکی از نگاهی مثبت به وی است، و زمینه را برای هم‌اندیشی و همکاری بیشتر فراهم می‌آورد.
اعضای دیگر هیئت هر کدام پرسش‌هایی را مطرح ساختند و پاسخ‌های مناسب را از محققان و متخصصان بودایی دریافت داشتند که البته فرصت کم و پرسش‌های فراوان مجال پاسخ‌گویی به همة آنها را امکان‌پذیر نمی‌ساخت.
6ـ آشنایی با آئین هندویی: در منطقه شرق سریلانکا، به دعوت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تنی چند از مقامات روحانی و اندیشوران آئین هندویی، در ساختمانی که ظاهراً از اداره ثبت احوال و اسناد کرایه شده بودند، در جلسه حضور یافتند یکی از اعضای هیئت هندوئی در سخنانی از هیئت ایرانی استقبال کرد و ایران و ایرانیان را مورد ستایش قرار داد.
دوستان ما هر کدام سخنان و پرسش‌هایی را به فراخور تخصص خود اظهار داشتند و پاسخ‌هایی را از آنها دریافت کردند.
اینجانب نیز با اشاره به سابقه پژوهشی در آئین هندو میان ایرانیان با اشاره به کتاب «تحقیق ماللهند» اثر ابوریحان بیرونی پیشینه تحقیق و آشنایی ایرانیان را به حدود هشت سال پیش رساند، و پس از آن اشاراتی به کتابها، آثار و درسنامه‌هایی کرد که در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ما در حال تدریس است با توجه به این تاریخچه، پرسش‌هایی را مطرح کرد که در حد فرصت به برخی از آنها پاسخ گفته شد.
آنها حیوانات را جلوه‌ای از قادر متعال و خالق جهان هستی می‌دانستند که در آنها به حسب مراتب حلول کرده‌اند، لذا اظهار می‌داشتند که حیوانات در آئین هندو بسیار محترم هستند و آزار آنها جایز نیست، اهمیت و احترام آنها به حسب نوع حیوانات ذومراتب است؛ هر حیوانی مظهری از برکت و نعمت و قدرت است. برای آگاهی از مباحثات بهتر است که متن ضبط شده پیاده و ویرایش و به این گزارشات پیوست گردد.
7ـ آشنایی با مسیحیت سریلانکا. تعدادی از مقامات کلیسای کاتولیک سریلانکا به دعوت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در سالن اجتماعات رایزنی حضور بهمرساندند، و در برابر پرسش‌های هیئت ایرانی به توضیح و پاسخ پرداختند اینجانب در سخنانی عرض کردم: مسیحیان و مسلمانان به لحاظ اعتقادی با داشتن محورهای مشترکی چون مبدأ و معاد، امکان و زمینه مناسبی برای تعامل و همفکری در برابر بی‌خدایان و مخالفان ادیان دارند؛ احترام به عیسی، مریم مقدس، ارزش‌های اخلاقی امکان بسیار خوبی را برای همگرایی به منظور دست‌یابی به اهداف مشترک فراهم آورده است مسلمانان به لحاظ توصیه‌های صریح نصوص دینی خود در قرآن و سنت و سیره، آمادگی فراوانی برای همدلی دارند.
در پایان نیز پرسش‌هایی را مطرح کردم که عبارت بودند از:
الف) مسیحیت کاتولیک سریلانکا از نظر کمیت، کیفیت و نوع فعالیت چگونه است؟
ب) آیا تفاوت‌های بومی و منطقه‌ای قابل ملاحظه‌ای با مسیحیت در کشورهای غربی و یا خاورمیانه دارد؟
ج) تعامل و همکاری و مناسبات میان مسیحیت سریلانکا با مسلمانان چگونه است؟
یکی از اعضای هیئت مسیحی در پاسخ به سؤالات مطرح شده مطالبی بیان کرد از جمله افزود: بودائیان، مسیحیان، هندوها و مسلمانان پیروان چهار دینی هستند که در سریلانکا همزیستی مسالمت‌آمیز دارند، اما جالب است بدانید که مسیحیان اینجا با مسلمانان ایران، از مشترکات بسیاری برخوردارند در ادامه یکی از خانم‌ها که مسئولیتی در انجمن کلیسای کاتولیک داشت گفت: مشکلات جامعه سریلانکا، فقر، جهل و عدم آگاهی است، لذا همکاری و معاضدت همه گروه‌ها و افرادی که امکاناتی دارند برای رفع نیازهای یاد شده ضروری به نظر می‌رسد.
باید به مردم نیازمند در هر کشوری، از هر رنگی و هر دینی که باشند کمک کرد و در رفع مشکلات آنان کوشید. لذا این انجمن برای کمک به بینوایات تشکیل شده است، شما هم از هر طریق که میتوانید به محرومان و نیازمندان کمک کنید.
همین نکته نشان می‌دهد، که نفوذ مسیحیت در سریلانکا از طریق امور خیریه با شعارهای انسان‌دوستی و حمایت از مستضعفان است، لذا انجمن‌های حمایت از یتیمان، فقرا، بیماران، پوششی برای فعالیت‌های تبشیری آنان است. لذا تأسیس بیمارستان، یتیم‌خانه، و احداث مدارس در راستای همین هدف می‌باشد.
8ـ مطالعات میدانی و حضور در معابد بودایی و هندویی
یکی از مزایای سفر به سریلانکا، آشنا شدن با نمای بیرونی ادیان شرقی است، مطالعات و آموزش‌های ما در ایران و بویژه حوزه علمیه قم، نوعاً کتابخانه‌ای و مبتنی بر اسناد مکتوب است ولی باید دانست که آنچه در میان پیروان ادیان و مذاهب در هر عصری رواج دارد با آنچه در کتابها و متون و نصوص دینی آمده است تفاوت‌های فاحشی دارد. برای مثال کلمات حکیمانه بودا و سیر و سلوک او به سوی نیروانا، و یا نیایش‌ها و حکمت‌های متون هندویی نظیر اوپانیشادها، ظرافت‌ها و جاذبه‌هایی دارد که با آنچه در آداب و رسوم مذهبی آنان در معابد دیده می‌شود چندان سنخیتی ندارد.
در معبد بودا می‌بایست احتراماً کفش‌ها را از پا درآورد، و در برابر تندیس بزرگ بودا ادای احترام کرد، این معابد سرشار از مجسمه‌های کوچک و بزرگ بوداست که در اشکال زن و مرد نمادی از دوره‌های گوناگون زندگی اوست هر کدام به شکلی است و نماینده فرهنگ قومی است که آن را ساخته و به معبد اهداء کرده است.
یکی از دیدنی‌های معبد، موزه آن است که اشیاء اهدایی و نذورات پیروان و زائران مختلف را در خود جای داده است، افزون‌بر اینها کتاب‌هایی است که بسیار کهنه و به شکلی آکاردونی در درون دو قطعه تخته جای گرفته است، که بنابر اظهارات مسئولان معبد قدمت آنها به بیش از هزار سال می‌رسد، البته برای ما این امکان پیش نیامد که جنس ورقه کتاب و یا مضمون آن را مورد مشاهده قرار دهیم ولی می‌شد از شکل ظاهری آنها به کهن بود نشان پی برد.
وجود دختران و پسران جوانی که گویا تازه به خانه بخت رفته بودند و زندگی مشترک را آغاز کرده بودند در معبد به منظور تبرک جستن قابل توجه بود. حالات برخی از پیروانی که در گوشه‌ای نشسته و چشم‌ها را بسته و ظاهراً به تأمل و تفکر اشتغال یافته بودند نمادی از تأملات بودا در سیر به سوی نیروانا بود.
صدای نیایش از بلندگوی داخل معبد، مراسم نیایش‌های مسلمانان را تداعی می‌کرد.
در برابر این سکوت و تأمل و گاه زمزمه نیایش‌هایی که در معبد بودائیان از روی متن قرائت می‌شد، معبد هندوان بسیار پر سر و صدا می‌نمود، صدای طبل‌هایی که با ضربه چوبی گوش‌ها می‌خراشید و با اورادی که به صورت جمعی در فضای می‌پیچید، برخی از افراد را بی‌تاب می‌ساخت، مجسمه‌های عجیب و غریبی که ترکیبی از قیافه انسان و حیوان بودند و بر تخت‌ها نشسته بودند، و روحانیانی که شمعی و یا چراغی روغنی در دست داشتند و بر گرد آن مجسمه‌ها پیوسته طواف می‌کردند و اذکار و اورادی می‌خواندند، و گلهای کوچک سفید رنگی را پرپر و نثار آنان می‌کردند. به عبادت‌هایی که از بت‌پرستان گزارش شده است بی شباهت نبود.
9ـ دیدار با جمعیت علمای سریلانکا
در آخرین روز اقامت در سریلانکا، رایزنی فرهنگی دیداری را با جمعیت علمای سریلانکا ترتیب داد که از سوی آنان با سردی استقبال شد و بر خلاف وعده‌ای که داده بودند، از علمای بزرگ آنان در جلسه خبری نبود. و فقط آقای عازم علی مدیر داخلی جمعیت به اتفاق تنی چند از مولوی‌ها حضور یافتند.
مدیر داخلی گزارشی از سیر تشکیل جمعیت و فعالیت‌های آن ارائه کرد و از جمله گفت: جمعیت علمای سریلانکا در 1924 فعالیت خود را آغاز کرده است. این جمعیت 6000 نفر عضو دارد که روز به روز افزایش می‌یابد.
در سریلانکا آزادی دینی و مذهبی وجود دارد و لذا ما توانسته‌ایم تاکنون 10 شعبه ایجاد کنیم، یک بخش مهم از جمعیت، هیئت افتاء است که 35 نفر از علمای مسلمان عضو آن می‌باشند که اتفاق آرای آنان در هر حکمی به عنوان نظر نهایی اعلام می‌شود.
بخش دیگر، شعبه مواد غذایی حلال است که تاکنون 4000 مجوز داده است.
بخش دیگر انتشارات است که کتاب‌هایی را تاکنون تهیه و تدوین نشر داده است. بخش آموزش نیز فعال است که نیروهایی را تربیت می‌کند و بعضاً در اختیار دولت قرار می‌دهد.
بخش تبلیغات به نشر آموزه‌های عمومی اسلامی و پاسخ به شبهات و هجوم گروه‌های معاند اسلام می‌پردازد و در برابر انحرافات موضعگیری می‌کند.
بخش رؤیت هلال، که هیئت استهلال حلول هر ماه را اعلام می‌کند و هر ماه تقویم ماه قمری و مناسبت‌های آن را چاپ می‌کند، و هر ماه جلسه تشکیل می‌دهد و نظر خود را نسبت آن ماه اعلام می‌کند.
بخش اتحاد و همبستگی اسلامی، نیز می‌کوشد تا فرقه‌های مسلمان را زیر پرچم واحد، سازمان دهد.
مدیر داخلی از این که رئیس و دبیر جمعیت و شخصیت‌های برجسته اصلی به جلسه نیامدند پوزش خواستند و دلیل عدم حضور را جلسات مهم دیگر دانستند، اما تلویحاً اشاره کردند که گروه‌های متعصب ما در ایجاد تعامل اخلال می‌کنند. هیئت ایرانی به جهت عدم حضور مسئولان و شخصیت‌های طراز اول جمعیت از سخن گفتن و گفتگو خودداری کردند و معاونت رایزنی آقای چاووشی را به ارائه توضیحات مأمور ساختند، که ایشان به خوبی از عهده برآمدند و ضمن معرفی هیئت و گزارشی از وضعیت اهل سنت در ایران، با ارائه آمار نسبتاً دقیقی از برخورداری‌های مادی و معنوی و آزادی مذهبی اقلیت اهل سنت در شرق و غرب و شمال ایران، کوشیدند تسامح و سعه صدر جمهوری اسلامی را ترسیم نمایند. ضمناً خاطرنشان ساختند که در جامعه سریلانکا با توجه به ضرورت تعامل با ادیان و مذاهب موجود، اولویت نخست مسلمانان باید همزیستی مسالمت‌آمیز و اخوت و اتحاد و تعامل با همکیشان خود باشد.
سخنان جناب آقای چاوشی بسیار تأثیرگذار بود بطوری که چندین بار مدیر جماعت علما، عذرخواهی کرد و اظهار امیدواری کرد که در آینده جبران مافات نمایند. در پایان مدیر از ایران و مواضع آن در سریلانکا ستایش بعمل آوردن.
10ـ آشنایی با فعالیت‌های ایران در سریلانکا
هیئت ما از طریق معاونت رایزنی فرهنگی تا حدودی با فعالیت‌های جمهوری اسلامی ایران در سریلانکا آشنا شده بود، اما ضیافت ناهار جناب آقای رحیمی، سفیر جمهوری اسلامی ایران به این آشنایی گستره و ژرفای بیشتری بخشید. آقای رحیمی گفتند: چون در زمان مشکلات و سختی‌های دوره چنگ تامیلها با حکومت، جمهوری اسلامی به مردم و دولت سریلانکا کمک کرده است لذا از موقعیت خوبی برخوردار می‌باشد. با وجود رقابت‌هایی که میان هند و چین در تصاحب قدرت و نفوذ سیاسی و اقتصادی در اینجا دیده می‌شود جمهوری اسلامی برای اهداف بشردوستانه فعالیت‌هایی انجام داده است که مورد توجه مردم و مسئولان این کشور قرار گرفته است، که انجام پروژه‌های مختلف از جمله احداث سد، نیروگاه، تونل، شبکه برق‌رسانی، فروش نفت با مهلت‌های 6 و هفت ماهه، کمک یک و نیم میلیون دلاری به سونامی بخشی از آنهاست.
البته ژاپن 260 میلیون دلار کمک کرد ولی همان مقدار کم کمک جمهوری اسلامی تأثیر بسیار زیادی در جلب توجه مردم سریلانکا داشته است.
کمک ایران در احداث شهرکی که دارای امکانات تفریحی، زمین بازی و مسجد است به ایجاد الفت میان دو کشور کمک کرده است.
جامعه مسلمانان سریلانکا، از نظر اقتصادی وضعیت بهتر نسبت به سایر گروه‌های اجتماعی دارند، مراکز تجاری و صنعتی قابل توجهی در اختیار آنهاست. ولی از نظر سیاسی در گذشته با دولت تقابل داشتند بویژه آن که مسلمانان تا میلی زبان هستند و متهم به همکاری با ببرهای تامیل بوده‌اند، ولی اکنون با وساطت دولت جمهوری اسلامی ایران، این اختلافات از میان رفته است بطوری که مسلمانان 7 وزیر در کابینه دارند.
اما مشکل مسلمانان اختلافات فرقه‌ای است که باید کاهش پیدا کند بخش قابل توجهی از اهل سنت، چون به فرقه‌های اهل تصوف گرایش دارند تمایل بیشتری به مکتب اهل بیت و تشیع دارند، اما وهابی‌ها بسیار خشک و خشن هستند و تحت تأثیر عربستان می‌باشند ولی بقیه گروه‌های سلفی آماده گفتگو هستند.
11ـ آشنایی با فرقه‌های اصل تصوف.
در پی دعوت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از رؤسای فرقه رفاعیه یکی از چهار فرقه معروف متصوفه موجود در سریلانکا (رفاعیه، اشاذلیه، قادریه و نقشبندیه) گروهی از آنها در دفتر رایزنی حضور یافتند، که در فضایی بسیار صمیمی با هیئت ایرانی به گفتگو پرداختند، و به پرسش‌های یکدیگر پاسخ دادند.
موضوعی که محور اتفاق دو هیئت مزبور بود، ولای اهلبیت (علیهم السلام) بود. آنها با تأکید بر حدیث ثقلین، قرآن و اهلبیت پیامبر را به عنوان دو عامل اتحاد و تفاهم میان خود و شیعیان معرفی می‌کردند؛ و هر دو هیئت پرهیز از تفرقه و جدایی میان فرقه‌های اسلامی را لازم می‌شمردند و تندروی‌های عناصر افراطی وهّابی را سبب اختلاف و محکوم می‌کردند محور مشترک دیگر میان تشیع و فرقه‌های تصوف و وجه فارق آنها با سلفی‌های افراطی، پرهیز از جمود بر نص و تفسیر و تأویل قانون‌مند نصوص قرآن و سنت بود که در جلسه گاه طرفین از آن سخن می‌گفتند.
اغلب سران متصوفه حاضر در جلسه، بر پیوند سه عنصر شریعت، طریقت و حقیقت تأکید داشتند، بنابراین خود را از موضع اتهامی بی‌مبالاتی و تسامح در اجرای احکام شرعی که برخی از فرق صوفیه به آن متهم می‌شوند، دور نگه می‌داشتند.
به نظر می‌رسد که ارتباط با این فرقه‌های متصوفه و تقویت آنها می‌تواند جریان نیرومند و بازدارنده‌ای در برابر وهابی‌ها و سلفی‌های افراطی ایجاد کند.
ب: یکی دیگر از برنامه‌های سفر یاد شده، دیدار با رئیس، مدیران و استادان دانشگاه تربیت مدرس بود که با استقبال و اظهار مسرت فراوانی همراه بود، اما به جهت تنگنای وقت و نزدیک بودن به اذان مغرب، خیلی مختصر برگزار شد، آنها بیشتر متقاضی کمک‌های مالی جمهوری اسلامی بودند وقتی از پیش درخواست‌های خود را تایپ شده آماده کرده بودند که ضمن قرائت در اختیار مدیر اجرائی هیئت قرار دادند.
ج) دیدار از مدرسه علمیه اهل سنت که با استقبال گرم مدیران و مسئولان و طلاب مدرسه و سرود دست‌جمعی «طمع البدر علینا وجب الشکر لنامه و انداختن حلقه‌های گل به گردن اعضای هیئت ایرانی شور و شعف زیادی می‌بخشیدند. در جلسه یاد شده جناب آقای مؤید‌زاده قمی مواعظی اخلاقی ویژه طلاب پیش از اعلام برنامه ایراد کردند که اگرچه زود هنگام بود ولی مناسب به نظر رسید، پس از آن یکی از طلاب مدرسه به زبان عربی به خوش‌آمدگویی و سخنرانی پرداخت که بسیار پرشور و شیوا بود و حاضران را تحت تأثیر قرار داد او به نکته‌های مهمی از قبیل رسالت حوزه‌های دینی در جهان معاصر اشاره داشتند و سه موضوع نشر اسلام، پیشگیری از تحریف، و اتحاد اسلامی را در دنیای معاصر محور فعالیت‌‌ها و بایسته‌های علما و حوزه‌های دینی معرفی کردند که البته گاه اشارات تلویحی‌ای نیز به برخی از آداب و عادات و باورهای شیعیان هم داشتند.
د) گروهی نیز از مؤسسه آموزشی ایتام مسلمان ـ آمده بودند، و از هیئت ایرانی مصراً خواستار دیدار از آنجا بودند که با توجه به نبودن فرصت، چهار نفر از اعضای هیئت در آنجا حضور یافتند و بعضاً به ایراد دو سخن پرداختند.
12ـ آشنایی با مدارس و مؤسسات آموزشی مسلمانان در جنوب شرق سریلانکا
گرچه بیشترین فرقه‌های مسلمان در مرکز «کلمبو» زندگی می‌کنند ولی بخش قابل توجهی از آنها در جنوب و شرق سریلانکا به سر می‌برند و دارای مراکز آموزشی فعالی می‌باشند که هیئت اعزامی، برای آگاهی از آنها، سفر طولانی و دشواری را متحمل گردید که نزدیک به 12 ساعت با ماشین «مینی‌بوس» طول کشید، البته بدون احتساب توقف‌های بین راه در این سفر ملاقات‌ها و بازدیدهایی صورت گرفت که عبارت بودند از:
الف) دیدار از دانشگاه اسلامی جنوب شرق و تشکیل جلسه مشترک با هیئت علمی دانشگاه، نخست رئیس دانشگاه به هیئت ایرانی خوش‌آمد گفت و گزارشی از وضعیت دانشگاه ارائه کرد، هیئت ایرانی نیز ضمن سپاسگزاری و طرح پرسش‌هایی، کوشید زمینه‌هایی جدید برای فعالیت‌های آینده ایجاد کند، از جمله مسئله «کرسی زبان فارسی» و یا تأسیس رشته‌هایی درباره برخی از موضوعات علوم اسلامی که بسیار مورد استقبال قرار گرفت و رئیس و مسئولان اظهار داشتند که بسیار مورد استقبال قرار گرفت و رئیس و مسئولان اظهار داشتند اگر دولت ایران استادانی در زمینه‌های یاد شده اعزام نماید و حقوق آنها را عهده‌دار شود ما امکانات لازم از قبیل مکان اقامت و هزینه‌های ایاب و ذهاب و امکان تدریس را فراهم می‌کنیم.
به نظر می‌رسد با توجه به کوشش‌هایی که از طریق سعودی‌ها از طریق اعزام استاد برای آموزش زبان عربی و برخی از موضوعات دینی دیگر به کار گرفته می‌شود، شایسته است که مراکز علمی و دینی ایران نیز ضمن عقد قراردادها و تفاهم‌نامه‌هایی در این جهت اقدام لازم را بعمل آورد.
13ـ دیدار از مراکز علمی، آموزشی شیعیان
یکی از مدارس شیعه، حوزه علمیه منبع الهدی است که توسط جامعه المصطفی العالمیه تأسیس و اداره می‌شود و مقابل مسجد اهل سنت و سلفی‌ها قرار گرفته است، متأسفانه وضعیت این حوزه علمیه از نظر امکانات و بهداشت مناسب نیست، ولی طلاب علاقه‌مند ظاهراً در آن به تحصیل اشتغال دارند، متصدیان این حوزه از فارغ‌التحصلان جامعه المصطفی می‌باشند و به زبان فارسی آشنا می‌باشند که طبق اظهارات خود آنها اکثر طلاب در مسجد اهل سنت به نماز جماعت حاضر می‌شوند، البته خبرها حاکی از آن بود که در نماز صبح طلاب شیعی حضور کم‌رنگی دارند و همین مسئله منشأ برخی از کنایه‌ها شده است.
ایراد سخنرانی، طرح پرسش و پاسخ میان اعضای هیئت ایرانی و مدیران و اساتید منبع الهدی در برنامه قرار گرفت و با نماز جماعت مغرب و عشا در مدرسه پایان یافت.
دیدار از حسینه‌ای که در نزدیک مدرسه بود، بخش پایانی سفر به جنوب و شرق سریلانکا بود.
البته پیش از این دیدارها، هیئت ایرانی به دعوت آقای علمی‌یار یکی از شیعیان جنوب شرقی سریلانکا در ضیافت صبحانه حضور یافت، که میزبان پذیرایی بسیار گرمی از آنان بعمل آورد.
آقای «علی‌یار» یکی از شیعیان علاقه‌مند به امام خمینی (ره) بود که تحت تأثیر انقلاب اسلامی به تشیع علاقه‌مند شده بود و خانواده و بستگان و دوستانش را با خود همراه کرده بود، بعد از صرف صبحانه گروهی از شیعیان و اهل سنت محلی برای ملاقات با هیئت ایرانی در منزل آقای علی‌یار حضور یافتند و به طرح سؤالاتی پرداختند که به آنها پاسخ داده شد.
مسئله اعتقاد شیعه به تحریف قرآن و اتهام به تفرقه‌افکنی و نیاز به وحدت مسلمانان، موضوعاتی بودند که توسط یکی از اهل سنت حاضر در جلسه مطرح شد که یکی از اعضای هیئت درباره شیعه اعتقاد شیعه به تحریف قرآن پاسخ مناسبی ارائه کرد، اما نسبت به مسئله دوم، بدون توجه به حساسیت‌های موجود، از موضع شیعه جوابی را داد که دبیر علمی از ترجمه آن مانع گردید و خود پاسخ مناسبی را ارائه کردند و رفع ابهام و شبهه نمود. جالب آن که رئیس آموزش و پرورش منطقه با گروهی نیز در جلسه یاد شده به دیدار هیئت ایرانی آمدند.
از نکات جالب توجه دیگر این که یکی از دختران میزبان مدت کوتاهی در قم در مدرسه بنت الهدی، علوم دینی را مختصری فرا گرفته بودند اما زبان فارسی با فصاحت تکلم می‌کردند و به همین جهت از جانب پدر مأمور بدرقه هیئت شدند و تا داخل مینی‌بوس برای ادای احترام و ابلاغ سلام و خداحافظی ما را همراهی کردند.
