صاحبی: تحلیل‌های متفاوت درباره سلفی‌گری / جنبش اصلاح فکر دینی و تغییرات جدید / بررسی ریشه‌های بیداری
نشست تخصصی "جریان‌شناسی حرکت‌های انقلابی و اصلاحی معاصر در جهان اسلام و آینده بیداری اسلامی" پنج‌شنبه سوم بهمن ماه 92 با سخنرانی استاد محمدجواد صاحبی و یعقوب توکلی از استادان حوزه و دانشگاه در سالن اجتماعات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم برگزار شد.
در این نشست که به عنوان چهارمین نشست از سلسله نشست‌های جریان‌شناسی فکری سیاسی ایران معاصر مرکز پژوهش‌های خاص دفتر تبلیغات اسلامی قم برگزار شد، محمدجواد صاحبی و یعقوب توکلی از استادان حوزه و دانشگاه، حرکت‌های انقلابی و اصلاحی معاصر در جهان اسلام را مورد بررسی قرار دادند و آینده بیداری اسلامی را با توجه به حوادثی که در چند ماهه اخیر در کشورهای اسلامی رخ داده است، تبیین کردند.
بررسی ریشه‌های بیداری
استاد محمدجواد صاحبی در ابتدای سخنان خود ریشه های بیداری را بررسی کرد و گفت: این ریشه ها از قرن نوزدهم میلادی که غرب صنعتی برای به دست آوردن مواد اولیه، بازار مصرف و التیام عقده‌های تاریخی خودش تلاش می‌کرد آغاز شده است چراکه مسلمانان بر بخش وسیعی از کره زمین در قرون وسطی تسلط داشتند.
وی با بیان چرایی پیشرفت غرب و اروپای جدید، از سرعت، قدرت و ثروت به عنوان دستاورد صنعت در این کشورها نام برد و با اشاره به برخورد مسلمانان با این پیشرفت، اظهار کرد: افزایش و انباشت ثروت برای متفکران اسلامی این اندیشه را به وجود آورد که چه عاملی سبب تحولات، حوادث و بحران های فراوان در سرزمین‌های اسلامی شده است.
صاحبی افزود: متفکران مسلمان در رویارویی با اسرار پیشرفت غرب، ناگزیر راه‌های مختلفی را پیشنهاد کردند؛ این رویکردها سبب شکل‌گیری جریان‌های فکری و دینی در کشورهای اسلامی شد به طوری که برخی از متفکران اسلامی درگیر جلوه‌های ظاهری تمدن غرب شدند و راه برون رفت از بحران را در اقتباس بخشی از فرهنگ غرب می‌دانستند.
نوگرایی و رسوخ اندیشه سکولاریزم
این محقق حوزه دین و تاریخ اسلام از نوگرایی به عنوان جریان نخست در کشورهای اسلامی نام برد و با بیان اینکه نوگرایان اسلامی شیفته فرهنگ و تمدن غرب شده‌اند، گفت: نوگرایان تحولات و تطوراتی را پشت سر گذاشته و به لایحه های دیگر فرهنگ و تمدن غرب نظر کردند، از این رو مسأله حقوق اساسی کمتر در کتاب ها مطرح می‌شود.
صاحبی با بیان اینکه نوگرایی سبب رسوخ اندیشه سکولاریزم به تفکر اسلام شده است، ابراز کرد: نوگرایان برای اینکه خود را از مشکل عقاید و آموزه‌های دینی راحت کنند، مطالبی را مطرح کرده و گفتند که دین یک تجربه شخصی است، حتی نوگرایان جدید نبوت را به عنوان تجربه شخصی پیامبر اکرم (ص) مطرح کردند.
این استاد و پژوهشگر حوزوی در ادامه سخنان خود پیشرفت غرب را سبب بحران اخلاقی، روانی و بحران محیط زیست دانست و تصریح کرد: دستکاری و تصرف بیش از حد انسان در طبیعت، توازن و تعادل کره زمین را به هم ریخته و ناخواسته بحران‌هایی را ایجاد کرده که حیات بشر را با خطر مواجه کرده است.
تحلیل‌های متفاوت درباره سلفی‌گری
وی از سلفی گری به عنوان جریان بعدی در دنیای اسلام نام برد و اظهار کرد: درباره جریان سلفی‌گری شناخت کمتری وجود دارد؛ تناقض‌ها و مطالب بسیار سطحی که حتی بر زبان متفکران ما درباره سلفی‌گری جاری می‌شود نشان از آن دارد که این جریان مورد تجزیه و تحلیل دقیق قرار نگرفته است.
صاحبی گفت: سلفی‌گری به معنای کسانی است که ظاهر نصوص دینی را حجت می‌دانند، هیچ گونه تأویلی را برنمی‌تابند و سیره سلف صالح را ملاک عمل خود قرار می‌دهند؛ مراد از سلف صالح، پیامبر، خلفای راشدین و صحابه پیامبر تا قرن سوم است که البته تعارض‌ها و تناقضات فراوانی در سیره آنها وجود دارد.
وی افزود: گرچه سلفی‌گری از احمد حنبل آغاز می‌شود اما از سلفیه احمد حنبل تا ابن‌تیمیه آنقدر تفاوت است که قابل مقایسه نیست؛ احمد حنبل به ظاهر نصوص تأکید داشت و تمام تلاشش را بر این گذاشت که روایات پیامبر و اصحاب را جمع‌آوری کند و به ویژه روایاتی که درباره اهل بیت (ع) رسیده بود، اما ابن‌تیمیه سلفی‌گری را در مقابل تشیع قرار داد.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به سلفی‌گری حجاز و تشکیل سلفی‌گری دیگری در شبه قاره هند که در مقابل آن قرار داد، گفت: وهابیت نخستین که در آموزه‌های محمدبن عبدالوهاب محصور بوده است، جمود بر ظواهر و نصوص می‌کند، تأویل و عرفان را نمی پذیرد و علومی که در نصوص دینی در قرآن و سنت پیشینه نداشته بدعت می‌داند.
وی ادامه داد: اما شاه ولی‌الله که پایه گذار سلفی‌گری در شبه قاره هند است، برخلاف ابن تیمیه و محمدبن عبدالوهاب تأویل و عرفان را می‌پذیرد، نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را برای نخستین بار پایه گذاری می‌کند اما وی در مخالفت با تشیع با سلفیه ابن تیمیه و وهابیت اشتراک پیدا می کند و در ادامه متفکر دیگری با نام ابوالاعلی مودودی، تبیین جدیدی را از سلفی گری ارائه می دهد.
جنبش اصلاح فکر دینی و تغییرات جدید
صاحبی اظهار کرد: ابوالاعلی مودودی که برای همه مذاهب اسلامی احترام قائل بود، پا را فراتر گذاشت و تفسیر جدیدی از توحید ارائه کرد و گفت «سلفی‌ها به توحید الوهی تأکید می کنند، اینکه خدا خالق هستی جهان است و عبادت برای او مطلوب است و هرکس غیر از این رفتار کند مشرک است، تعریف جامعی از توحید ندانست بلکه بر توحید ربوبی خداوند تأکید کرد.
این پژوهشگر حوزوی از شرک، کفر، تبعیض نژاد، اختلاف طبقاتی، دزدی، خشونت و خونریزی، فساد و فحشا به عنوان مشخصات جاهلیت نام برد و گفت: هر جامعه‌ای که این پدیده ها در آن مشاهده می شود، جاهلی است اگرچه نامش جامعه اسلامی و مردم آن مسلمان باشند؛ بنابراین باید حرکت به سوی تشکیل یک جامعه توحیدی آغاز شود.
وی با بیان اینکه ابوالاعلی مودودی تفسیر جدیدی را درباره سلف صالح ارائه کرد که به اندیشه او نوسلفی‌گری گفته می‌شود، افزود: در اندیشه مودودی، مذاهب اسلامی به ویژه شیعه بر خلاف گفته عبدالوهاب، باطل نیستند، اما محدود و محصور می شوند چراکه نوسلفی ها برای خود حق اجتهاد قائل هستند.
صاحبی با اشاره به تغییرات و تحولاتی که اندیشه مودودی در دنیای اسلام به ویژه در اخوان المسلمین مصر ایجاد کرده است، گفت: جنبش‌های فکری و دینی در دوران اخیر دچار تحولاتی شده است، امروز با دوازده نوع سلفی‌گری مواجه هستیم که برخی به شیعه نزدیک و برخی از آن بسیار دور هستند.
