پیام اخلاقی نهضت عاشورا: خودسازی، دیگر سازی و جامعه سازی

پیام اخلاقی نهضت عاشورا: خودسازی، دیگر سازی و جامعه سازی

محمدجواد صاحبی
 
نخستین جلسه از سلسله نشست‌های علمی عاشورایی، با عنوان «جلوه‌های اخلاقی در نهضت حسینی» شامگاه شنبه 18 آبان‌ماه با حضور جمعی از علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه در دبیرخانه دین‌پژوهان کشور برگزار شد.

به گزارش دین‌آن‌لاین، در این نشست علمی، محمدجواد صاحبی رئیس شورای علمی دبیرخانه دین‌پژوهان کشور به تشریح «جلوه‌های اخلاقی در نهضت حسینی» پرداخت و با اشاره به این که نهضت اباعبدالله حسین از جنبه‌های مختلف قابل بررسی و ستایش است، از «جلوه‌های اخلاقی» این نهضت به عنوان وجهی که تحت شعاع جنبه‌های سیاسی نهضت قرار گرفته و در جامعه امروز مغفول مانده است یاد کرد.

رئیس شورای علمی دین‌پژوهان کشور با بیان این که امروز بیشتر از هر زمانی نیازمند معارف عاشورایی هستیم و باید جنبه‌های اخلاقی نهضت عاشورا را احیاء کنیم، به مشکلات سیاسی و اخلاقی جامعه مسلمانان در دوران‌های مختلف اسلامی و تلاش آنان برای استفاده از معارف عاشورا در حل این مشکلات اشاره کرد و افزود: بسیاری از دانشمندان علوم اسلامی از جمله امام محمدغزالی از «فراموشی علوم و معارف اسلامی» به عنوان مشکل بزرگ سرزمین‌ها و تمدن‌های اسلامی یاد کرده‌اند، و مغفول مانده جلوه‌ها و جنبه‌های اخلاقی در دین را موجب افول تمدن اسلامی و کم‌رنگ شدن نقش دین در سازندگی انسان می‌دانند.

 

صاحبی در ادامه با بیان این که آن‌چه در بین مسلمانان و تمدن‌های اسلامی فراموش شده است، مسائل اخلاقی است به تشریح روایت «انما بعثت لاتم مکارم اخلاق» پرداخت و افزود: پیامبر اسلام (ص) با لفظ «انما» در این روایت، اهمیت اخلاق را به ما نشان می‌دهد و می‌فرماید: این است و جز این نیست که من برای مکارم اخلاق مبعوث شدم.

 

وی سپس از "اخلاق" به عنوان فارغ دین و غیردین و فارغ اسلام و غیراسلام نام برد و ادامه داد: دین برای اخلاق آمده است و منهای اخلاق دین نیست.

 

این عاشورا پژوه و مؤلف کتاب‌های «مقتل الشمس» و «تفسیر تاریخ سرخ» در ادامه به فرازهایی از خطبه امام حسین (ع) در عاشورا اشاره کرد و افزود: نهضت اسلام و حضرت اباعبدالله الحسین(ع) بیش از آن که سیاسی باشد یک نهضت اخلاقی است که خودسازی، دیگرسازی و جامعه‌سازی را مدنظر قرار داده است و برای اصلاح نظامات اجتماعی و هموار کردن مسیرهای اخلاقی اجتماع و جامعه صورت پذیرفته است، چرا که اصلاح فرد و خانواده بدون اصلاح حکومت و نظام‌های اجتماعی امکان‌پذیر نخواهد بود.

 

صاحبی در ادامه بحث خود به تشریح دیدگاه‌های سید جمال الدین اسدآبادی و محمد عبده در خصوص اصلاح فرد و جامعه پرداخت و افزود: محمد عبده معتقد بود سیاست نمی‌تواند جامعه را اصلاح کند و جامعه تنها از طریق اصلاح آموزش، فرهنگ و شاگردپروری اصلاح می‌شود، اما سید جمال موافق این نظر نبود و معتقد بود تا مادامی که حاکمیت و نظامات اجتماعی فاسد دارای قدرت و امکانات هستند، این روش محکوم به شکست است چرا که در این نبرد نابرابر همواره نظام فاسد حاکمیت، هزاران انسان را به قهقرا می‌برد در حالی که نظام شاگردپروردی انسان‌های محدودی را اصلاح می‌کند، در نتیجه اصلاح فرد از اصلاح جامعه عقب می‌ماند. و تنها راه نجات گسترش بیداری و اصلاح فرد در بسته اصلاحی جامعه و نظامات اجتماعی و حکومتی انجام پذیر خواهد بود، همان‌گونه که در نهضت عاشورا امام حسین (ع) اصلاح فرد، جامعه و اصلاح حکومت و نظامات اجتماعی را مدنظر قرار داده و به مبارزه با استبداد حکومتی پرداخته است.

 

وی سپس به تعربف و بررسی استبداد از دو جنبه سیاسی و تربیتی پرداخت و افزود: جنبه تربیتی استبداد خطرناک‌تر از جنبه سیاسی آن است چرا که تمامی طبقات جامعه را در بر می‌گیرد و موجب می‌شود تمامی افراد جامعه نسبت به طبقه فرادست خود خاضع و نسبت به طبقه فرودست خود متجاوز ‌شوند و در این شرایط کسی که به قدرت می‌رسد حتی اگر شعار عدالت سر ‌دهد، زمانی که بر امور مسلط شود اخلاق را زیر پا می‌گذارد.

 

نویسنده کتاب «احیاگری و اصلاح‌طلبی در نهضت حسینی» سپس به تشریح جنبه‌های اخلاقی دین از دیدگاه سید جمال‌الدین اسدآبادی پرداخت و ادامه داد: سید جمال، فارغ دین و سایر مکتب‌ها را سه وجه صداقت، امانت، و حیاء می‌داند و معتقد است وجه فارغ دین، انسان را به این سه خصوصیت متصف می‌کند و ظواهر دین نمی‌تواند ملاک دینداری قرار گیرد بلکه آثار دینداری را باید در نتایج آن مشاهده کرد و آنچه برای فرد مسلمان مهم است صفات اخلاقی است که فرد مؤمن به آن آراسته شده است.

 

صاحبی در ادامه اعتقاد به مشورت و گفتگو و دوری از خشونت را از جمله ویژگی‌های نهضت امام حسین (ع) برشمرد و افزود: حکومت‌ها و نضهت‌های مبتنی بر استبداد همواره به خشونت روی می‌آورند چون استبداد بدون تحمیل خشونت امکان پذیر نیست. آنان همچنین از مشورت دوری می‌گزینند چرا که شخص مستبد خود را بی‌نیاز از مشورت می‌داند و به همین خاطر به هلاکت می‌افتد، اما امام حسین (ع) از آغاز نهضت خود، به مشورت و گفتگو اعتقاد داشت و به همین منظور با افراد زیادی حتی با ام‌سلمه همسر گرامی پیامبر (ص) و محمد حنفیه به گفتگو و مشورت پرداخت و علی‌رغم مخالفت محمد حنفیه وظیفه رسالت خود را به ایشان بازگو کرد و حتی وی را به عنوان نماینده خود قرار داد.

 

صاحبی در ادامه از بدبینی و سوءظن به عنوان یک بیماری و صفت رذیله اخلاقی در جامعه امروز یاد کرد و با انتقاد از برخی تاریخ‌نگاران افزود: متأسفانه بیماری‌های اخلاقی در تمام فضاهای موجود جامعه حتی در سیاست، اقتصاد و تاریخ‌نگاری نیز تأثیر گذاشته است و برخی تاریخ‌نگاران، سوء‌ظن‌های موجود در فضای جامعه را به مباحث و تحقیقات تاریخی نیز تسری می‌دهند و به طور قاطع در مورد افراد نظر می‌دهند و برخی را به زعم خودی و غیرخودی و ولایت‌مدار و بیرون از ولایت خطاب می‌کنند همانگونه که محمد حنفیه و زید بن علی را این‌گونه خطاب می‌کنند. در حالی که ما باید با تأثیرپذیری از فرهنگ عاشورا به اصلاح بیماری‌های اخلاقی خودمان بپردازیم.

 

استاد صاحبی سپس به برخی از جنبه‌های اخلاقی نهضت عاشورا و صفات اخلاقی امام حسین (ع) اشاره کرد و افزود: تمامی صفات اخلاقی با حضرت اباعبدالله عجین شده بود به گونه‌ای که بسیاری از افراد تأثیرگذار و حاضر در نهضت عاشورا از جمله زهیر بن قین و ضحاک بن عبدالله مشرقی که در بیشتر مقاتل موجود از وی به عنوان مهم‌ترین راوی یاد شده است، به جهت این که مجذوب اخلاق حسنه آن حضرت شدند در کربلا حاضر شده و حضرت را همراهی کردند.

 

وی ادامه داد: متصف بودن به صفات اخلاقی را ما در یاران و شاگردان آن حضرت از جمله در حضرت مسلم (ع) که در مکتب امام پرورش یافته است نیز می‌بینیم که در حادثه عاشورا با وجود این که امکان ترور و قتل عبیدالله بن زیاد برایش فراهم بود، اما با استناد به این حدیث پیامبر اسلام که «الایمان قید الفک = ایمان مانع از ترور است»، از قتل عبیدالله به روش غیراخلاقی ترور چشم‌پوشی کرد، در حالی که جامعه اسلامی ما امروز گرفتار تروریست‌هایی است که به نام اسلام، نه تنها کفار بلکه مسلمانان را ناجوانمردانه به قتل می‌رسانند!

 

صاحبی در پایان جنبه‌‌های اخلاقی و عاطفی نهضت عاشورا و رعایت نکات عاطفی و  محبت‌های فراوان امام حسین (ع) به خاندان خود به ویژه جوانان و کودکان حاضر در کربلا را حتی در گرماگرم صحنه‌های نبرد بی‌نظیر خواند و افزود: این‌‌ها جنبه‌های اخلاقی است که ما تنها در حسین بن علی (ع) و مکتب عاشورایی او می‌بینیم که امیدواریم مورد غفلت و تحت تأثیر جنبه‌های سیاسی نهضت آن حضرت قرار نگیرد.